Osmose is een natuurkundig proces dat zich onder andere voor kan doen in het polyesterlaminaat van boten, zeiljachten en motorjachten. Osmose ontstaat als er vocht in het laminaat dringt waarbij dit vocht zich vervolgens vermengt met de in het polyesterlaminaat aanwezige chemische bestanddelen en er een vloeistofstroming op gang komt.U zult zich misschien afvragen; hoe kan er nu vocht in het polyesterlaminaat dringen, deze wordt toch beschermd door een dikke laag gelcoat? De gelcoat is echter niet 100% damp- en waterdicht.
Doordat de gelcoat enigszins poreus is, dringt na langdurige waterbelasting toch een heel kleine hoeveelheid vocht door de gelcoat heen. Als het polyesterlaminaat achter de gelcoat strikt homogeen en dus vrij van luchtbellen zou zijn, zou het ingedrongen vocht niet verder komen dan de gelcoat. Helaas is dit niet zo. De productie van een polyester romp kent zo zijn problemen. Bij de productie van een polyester romp wordt zoveel mogelijk geprobeerd om de eerste lagen verzadigde glasvezel zonder luchtbellen te laten aansluiten op de eerder aangebrachte gelcoat. Dit lukt echter slechts ten dele. Hierdoor ontstaan er direct achter de gelcoat kleine, met lucht gevulde, ruimten. Vocht dat door de poreuze gelcoat is binnengedrongen komt in deze met lucht gevulde ruimten terecht. Het vocht vermengt zich met de chemische bestanddelen die in de uitgeharde polyesterhars zijn achtergebleven; er ontstaat een concentraat.Puur theoretisch is osmose een vloeistofstroom van de laagste concentratie naar de hoogste concentratie waarbij beide vloeistoffen gescheiden worden door een poreuze wand. Dit natuurkundige proces gaat net zolang door totdat er een evenwicht bereikt is in beide concentraten. In ons geval zullen de concentraten aan weerszijden van de gelcoat zich nooit nivelleren omdat het concentraat aan de buitenzijde van gelcoat buitenboordwater betreft. Doordat het osmoseproces blijft doorgaan wordt er in de ruimten achter de gelcoat druk opgebouwd. Uiteindelijk zal de druk de weg van de minste weerstand kiezen waardoor de gelcoat ter plaatse bol komt te staan en uiteindelijk kan barsten.
Vormen en fasen van osmoseverschijnselen
Wiking
Op het onderwaterschip, met name rond de waterlijn, zijn kleine tot zeer kleine blaasjes te zien. De blaasjes zijn niet mooi rond maar langwerpig. Dit verschijnsel wordt wiking genoemd. Wiking ontstaat als bij de bouw de glasvezelmat wordt aangebracht voordat de gelcoat voldoende is uitgehard. Hierdoor worden sommige glasvezelpunten door de gelcoat heen geprikt. Via deze uiteinden van de glasvezel kan vocht worden opgenomen. Ter plaatse van de glasvezelpunten zwelt de gelcoat door vochtopname iets op waardoor blaasjes kunnen ontstaan. Wiking is vaak plaatselijk maar kan ook op grotere delen van de romp voorkomen.Beginnende maar structurele osmose
Als er ronde blazen zichtbaar zijn met een diameter van maximaal 5 millimeter op het grootste gedeelte van de romp. Bij het openprikken van een blaasje komt er, vaak met kracht, een zuur ruikend vocht uit. Meestal is alleen de gelcoat aangetast en is het onderliggende polyester laminaat vrijwel onbeschadigd.Structurele osmose
Er zijn op het gehele onderwaterschip blazen zichtbaar met een diameter tussen de 5 en 10 millimeter. Ook deze blazen zijn gevuld met een zuur ruikend vocht. Het onderliggende polyester laminaat is slechts aan de oppervlakte aangetast.Ernstige structurele osmose
Op het gehele onderwaterschip zijn forse blazen zichtbaar met een doorsnede tussen de 10 en 20 millimeter. Enkele blazen zijn aanmerkelijk groter, soms tot 30 millimeter in diameter. Het polyesterlaminaat is ter plaatse van de grotere blazen aangetast. Bij het lekprikken van deze blazen komt er een grote hoeveelheid zuur ruikend vocht met kracht naar buiten. Als de grotere blazen worden opengekrabd is te zien dat een het polyesterlaminaat ter plaatse tot een diepte van circa 3 millimeter is vernield. Er zijn losse beschadigde glasvezels zichtbaar.Ernstige structurele osmose en plaatselijke delaminatie
Er zijn zeer veel grote blazen zichtbaar. De blazen hebben een doorsnede van meer dan 30 millimeter. Een aantal blazen is al opengebarsten en het lijkt alsof hele plakkaten van de romp loskomen. Het polyesterlaminaat is op veel plaatsen aan het delamineren. Dat wil zeggen, de buitenste lagen van het polyesterlaminaat zijn niet langer een homogene massa maar vormen losse laagjes. De osmose is op veel plaatsen dermate diep het laminaat binnengedrongen dat er sprake is van een verzwakte rompconstructie.De diagnose ‘osmose’ is voor een (aspirant) koper natuurlijk nooit leuk. De meeste kopers zien hun droomschip al wegvaren en zijn teleurgesteld. Toch hoeft een zeiljacht met osmose geen reden te zijn om af te zien van de aankoop. Zeker de eerste drie van bovengenoemde varianten zijn heel vaak zeer goed te behandelen. De behandelmethoden en de beschikbare reparatiematerialen zoals epoxy zijn de laatste jaren vele malen beter geworden. De osmose behandeling kan door een effectief drogingsproces ook veel sneller dan vroeger worden uitgevoerd.
Osmose in roerbladen
In polyester roerbladen worden vaak vochtwaarden gemeten die sterk afwijken van het onderwaterschip zelf. Ook kan het roer wel osmoseverschijnselen vertonen en het onderwaterschip niet of andersom. Dit komt omdat de roeren los van de romp worden geproduceerd. Veel werven besteden de productie van roeren ook uit aan andere bedrijven. Roerbladen zijn bijna altijd sandwichconstructies. Als kernmateriaal werd vaak hout gebruikt maar de laatste jaren wordt vaker schuim gebruikt. Delaminatie van de polyesterschaal en het kernmateriaal komt bij roeren vaker voor dan bij rompen. De oorzaak zal grotendeels te maken hebben met het gebruik van veel verschillende materialen. Naast de materialen polyester, hout of schuim zit er ook nog een metalen constructie in het roer. Deze constructie bestaat uit een aantal metalen strips die aan de roerkoning zijn gelast. De roerkoning van roestvaststaal of aluminium is zelf ook in het roerblad gelamineerd. Door de werking tussen de materialen onderling en door de relatief grote krachten die tijdens het zeilen op het roer komen onthecht het polyesterlaminaat van de metalen roerkoning. Meestal gebeurt dit aan de bovenkant van het roerblad, daar waar de roerkoning uit het roerblad komt. Via de spleet die is ontstaan kan er vocht de sandwichconstructie binnendringen. Het vocht kruipt naar verloop van tijd tussen het polyesterlaminaat en het kernmateriaal waardoor het roer gaat delamineren.Een andere mogelijkheid is inwatering via de naden van het roerblad. Als het roerblad opgebouwd is uit twee schaaldelen dan is het mogelijk dat de naad tussen deze polyester schalen door werking van de materialen op den duur lek raakt. Let wel de naad bevindt zich rond de gehele buitenomtrek van het roerblad, dus ook aan de onderzijde. De onderzijde van een roerblad is sowieso erg kwetsbaar. Bij sommige zeiljachten is de onderzijde van het roerblad nagenoeg gelijk met de onderzijde van de kiel. Door aan de grond lopen of schuren ontstaat vaak schade waardoor het roerblad ook lek kan raken.
Wilt uw meer weten over osmose en het beoordelen van het onderwaterschip?
Bestel het boek 'De keuring van een polyester zeiljacht'
.png)
